-
1 шуның турында
о том, об э́томсүз дә шуның турында бара — и речь идёт об э́том
-
2 кагылышлы
прил.относя́щийся, каса́ющийся, соприча́стныйсүз үзебезнең тормышка кагылышлы мәсьәләләр турында бара — разгово́р идёт о вопро́сах, каса́ющихся на́шей жи́зни
-
3 дело идет о ...
сүз... турында бара -
4 касаться
несов.1) орыну, кагылу, тию, бәрелү2) перен. кагылу, кагылып үтү, искә алып китүкасаться (какого-либо) вопроса — берәр мәсьәләгә кагылып үтү
3) перен. бару4) перен. катнашы булу, карау, кагылу• -
5 настоящий
-ая; -ее1) хәзергев настоящее время — хәзерге вакытта, хәзерге көндә, хәзер
2) в знач. сущ. (настоящее с) бүгенге көн3) був настоящей статье речь идет о... — бу мәкаләдә сүз... турында бара
4) чын, чын мәгънәдә...•- настоящим образом
- по-настоящему -
6 речь
ж1) сөйләү, сөйләм2) сөйләм, тел3) разг. сөйләшү, гәп, әңгәмә, сүз4) речь, речь сөйләү; нотык -
7 на ущербе
1) ( в упадке) бетеп бара; сүнеп бара2) (о луне, месяце) кими башлаган ( ай турында) -
8 җай
I 1. сущ.1) в разн. знач. лад: поря́докэшләр үз җаена бара — дела́ иду́т на свой лад
эшнең җае юк — де́ло не ла́дится
сүзнең җае булмады — разгово́р не кле́ился
2) поко́йүз җаең турында гына кайгырту — забо́титься то́лько о своём поко́е
3) возмо́жность, шанс, удо́бный слу́чай ( момент)җай чыкканны көтү — ждать пока́ предста́вится слу́чай
җай барынча — по возмо́жности, наско́лько э́то возмо́жно
берәр җаен табып — ка́к-нибудь, каки́м-либо о́бразом
4) основа́ние; по́вод, предло́гочрашырга җай эзләү — иска́ть предло́г для встре́чи
5) вы́ход, спо́соб ( из затруднительного положения)башка җай юк — нет ино́го вы́хода ( возможности)
җаен табу — найти́ вы́ход, найти́ сре́дство, найти́ спо́соб
6) наме́рение, план, за́мыселәти-әниләреңнең җайлары ничек? — каковы́ пла́ны (наме́рения) у роди́телей?
7) толк, суть, смыслэшнең җаен белү — знать толк в де́ле
җаена төшенү — войти́ в курс де́ла
8) свобо́дное вре́мя, досу́гҗай булса үзем килермен — е́сли бу́дет вре́мя, я сам приду́
9) в знач. послелога җаена по, вдольҗил җаена бару — идти́ по ве́тру
агым җаена йөзү — плыть по тече́нию
2. нареч.кояш әйләнү җаена — по направле́нию движе́ния со́лнца
1) осторо́жно, бе́режно; после́довательно••баланы җай бөксәң - күндерерсең, кинәт бөксәң - сындырырсың — посл. согнёшь ребёнка осторо́жно - уговори́шь, а не то - слома́ешь
2) заме́дленно; пла́вноҗай аккан елга — пла́вно теку́щая река́
••җаен карау — изыска́ть возмо́жность
җаен китерү (җаен табу) — улучи́ть моме́нт, воспо́льзоваться удо́бным слу́чаем ( моментом); вы́брать удо́бный моме́нт, по́льзоваться возмо́жностью
җай килгәндә (җай чыкканда; җае чыкканда; җае килгәндә) — при удо́бном слу́чае ( моменте)
җайга атлау — идти́ свои́м хо́дом
- җаена куюҗаена тору — говори́ть, де́лать в тон, в лад, не пере́чить (кому́-л.)
- үз җаена кую
- җаена тору
- җаеннан тору
- җай гына
- җайга килү II сущ.; уст.край, ме́стность, ме́сто, сторона́ -
9 иде
вспом. гл.1) в сочет. с именами и модальн. сл. выраж. предикативностьсакчы үз урынында юк иде — охра́нника на ме́сте не́ было
яхшы кеше иде — был хоро́шим челове́ком
2) употр. в образ. аналит. ф. катег. вр.а) прош.; незаконч.очрашу турында уйлый иде — ду́мал о встре́че
ашыгып сөйли иде — говори́л торопли́во
таң атып килә иде — рассвета́ло
б) прош. законч.; страд.бу - студентлар тарафыннан эшләнгән иде — э́то бы́ло сде́лано студе́нтами
в) преждепрош.барган иде — он (тогда́) сходи́л
мин үз фикеремне әйткән идем — я (тогда́) сказа́л своё мне́ние
г) давнопрош.; многокр.кичләрен бара торган иде — он обы́чно вечера́ми ходи́л
ул кызыклы истәлекләр сөйли торган иде — он, быва́ло, расска́зывал интере́сные исто́рии
д) прош.; многокр.җыелышларда чыгыш ясар иде — он, быва́ло, выступа́л на собра́ниях
е) буд.-прош.; ф. долженствованиякиләчәк идем — я до́лжен был прийти́
чакырачак иде — до́лжен был вы́звать
3) употр. в образ. катег. накл.:а) в сочет. с ф. на -са/-сә, -сы/-се, -рга/-ргә выраж. желат. накл.барасы (барырга) иде — на́до бы идти́
менәсе иде Урал тауларына — подня́ться бы на Ура́льские го́ры
б) в сочет. с -макчы/-мәкче выраж. накл. намеренияукымакчы иде — хоте́л чита́ть
ул бүген безгә килмәкче иде — сего́дня он хоте́л к нам прийти́
в) в сочет. с гл. на -р, -ар/-әр, -ыр/-ер образует ф. сослаг. накл.уйларга киңәш итәр идем — я посове́товал бы поду́мать
ул күрсә, бик шатланыр иде — е́сли бы он уви́дел, о́чень обра́довался бы
-
10 һаман
нареч.1) всё, всегда́, всё вре́мя, постоя́нноһаман булачак очрашу турында уйлау — всё (вре́мя) ду́мать о предстоя́щей встре́че
һаман эш урынында — всегда́ на рабо́чем ме́сте
һаман искә төшереп торалар — постоя́нно напомина́ют
һаман, һаман майлы ботка (калҗа) булмый — (посл.) не всё коту́ ма́сленица
2) до сих по́р, до сего́ вре́мени, всё ещё, поны́неһаман онытмый әле — до сих по́р не забыва́ет
ярасы һаман төзәлмәгән — ра́на его́ до сего́ вре́мени не зажила́
һаман юк — всё ещё нет; нет и нет, нет да нет
3) всё, всё бо́леешар һаман зурая бара — шар всё увели́чивается
һаман киңрәк колач алу — принима́ть всё бо́лее широ́кий разма́х
4) в знач. противит. союза всё, всё-таки, всё равно́һаман үзенекен сөйли — всё равно́ тверди́т своё
бүрене күпме генә ашатма, һаман урманга таба карый — (посл.) как во́лка не корми́, всё в лес смо́трит
5) в знач. усил. частицы всёһаман ешрак — всё ча́ще и ча́ще
һаман кыюрак — всё смеле́е и смеле́е
һаман бер балык башы — (посл.) всё одно́ и то́ же
•- һаман да әле
- һаман саен••һаман да бер урында — на мёртвой то́чке
-
11 и
I союз1) соед. һәм; белән; вә2) против. ( однако) һәм, ләкин, әмма; шулай давсадники скрылись, и никто этого не заметил — атлылар күздән югалдылар, ләкин моны беркем дә күрмәде
3) присоед. да, та4) перечисл. һәм, вә; да, таи я, и он, и все мы ехали вместе — мин дә, ул да, һәм без барыбыз да бергә бардык
5) усил. да, та; хәттаII частица усил.и работал же он так, что забывал обо всём — эшли дә иде инде ул, хәтта бөтен дөньясын оныта иде
1) да, тарусский солдат и храбр, и вынослив — рус солдаты кыю да, чыдам да
2) нәкъ... даIII межд.и сам не рад — үзе дә риза түгел; үзенә дә ошамый
һи, и, әй,... ләи, полно! — әй, җитәр лә!
-
12 ползти
несов.1) ( о пресмыкающихся) шуышу, шуышып бару (килү); ( о человеке) үрмәләү, үрмәләп бару (килү)2) перен. акрын бару (килү)3) ( о растениях) үрмәләп үсү (мәс. чормавык турында)4) перен. таралуползут слухи, один другого нелепее — берсеннән-берсе мәгънәсезрәк хәбәрләр тарала
5) ( о тесте) ташу, ташып чыгу6) разг. ( о ткани) сыпылу, таралу -
13 что
I мест.1) вопр. нәрсә, ни2) вопр.; в знач. сказ. ( в каком положении) нихәл, ничек, ни хәлдә3) вопр.; в знач. нареч. ( почему) ник, нигә, нәрсәгәя не поеду. - Что так? — мин бармыйм. - Ник алай?
4) вопр. ( сколько) күпме, ни хак, ни5) ( при выражении сомнения) ни6) неопр.; разг. ( что-нибудь) берәр нәрсә булса, нәрсә дә булса7) ( всё без исключения) бөтен, ниләртут есть всё, что угодно — анда ниләр кирәк - бөтенесе бар
8) относ. ( который) кайсы ки;...гандом, что стоит на углу — почмакта торган йорт
•- а что?- ни к чему
- ни за что
- ни за что, ни про что
- ни с чем
- при чём?
- с чего?
- что до меня
- что касается меня
- что и говорить
- что ли
- что ты!
- что было сил
- что есть духу II союз1) изъясн. дип,...ки;...га,...ганын,...ган, икәнен;...гадосадно, что ты опоздал — синең соңга калуың үкенечле
такой тяжёлый, что не поднять — шул кадәр авыр ки, күтәрерлек тә түгел
я надеюсь, что вы не откажете — сез баш тартмассыз дип ышанам
он счастлив, что видит тебя — сине күрүгә ул шат
2) (с частицей "ни" и без неё) һәр... саен, саенчто ни день, растёт движение за мир — тынычлык өчен көрәш көн саен көчәя бара
что ни взмах, то готова копна — җилпенгән саен чүмәлә әзер
3) разд....мы, әллә...мы; ни,...ничто ты пойдешь, что я - все равно — син барасыңмы, минме - барыбер
См. также в других словарях:
ерткычларча — рәв. 1. Явызларча, үтә рәхимсез, аяусыз рәвештә 2. күч. Юкка чыгаруга, кырып бетерүгә алып бара торган зарарлы нәтиҗәсе турында уйламыйча, тиз файдага исәп тотып е. хуҗалык итү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
метрика — I. Үлчәм системалары җыелмасы. II. МЕТРИКА – 1. Туу турында метрика кенәгәсеннән алынган күчермә 2. МЕТРИКА ДӘФТӘРЕ – Туу, үлү, өйләнешү актларын теркәп бара торган төп кенәгә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
хак — I. с. 1. Чынбарлыкка туры килә торган, чын, дөрес. и. Дөреслек, дөрес, гадел эш; кирәкле эш хак сөйгәнне халык сөймәс 2. Чын, нәкъ үзе 3. Изге, гадел, туры хак юлга өндәү. II. ХАК – Хокук, вәкаләт хакым бар. Өлеш, нин. б. уртак әйбердән файдалана … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
хуш — I. с. Ис турында: тәмле, яхшы, күңелгә уңай тәэсир итә торган 2. Яхшы, күтәренке, шат хуш тавышларга мавыгып бара торгач. рәв. Яхшы, ачык йөз белән кияүне хуш кабул итә күр 3. ( Ху у ш формасында да йөри) Сөйләүченең сүзен тыңлауны белдереп: Я,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
